Mua vàng ngày Vía Thần Tài: phong tục hay chỉ là "chiêu trò" Marketing?

Ngày 10 tháng Giêng âm lịch, theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam thì đây là ngày Vía Thần Tài, mọi người đua nhau đi mua vàng để cầu may mắn tài lộc. Tuy nhiên, người mua chẳng thấy phát tài đâu nhưng người bán ngày mùng 10 sẽ thu được món lợi! Không có lệ nào quy định ngày Thần tài phải mua vàng", GS Lương Ngọc Huỳnh nói.

Ngày Vía Thần Tài bắt nguồn từ đâu?

Theo ghi nhận trên truyền thông, “phong tục” mua vàng ngày vía Thần Tài này mới chỉ rộ lên trong khoảng hơn chục năm trở lại đây và cũng chỉ phổ biến ở một số đô thị lớn. Còn ở vùng nông thôn, việc mua vàng ngày vía Thần Tài chưa rộng rãi. Như vậy, khó có thể gọi việc “mua vàng ngày vía Thần Tài” này là một “phong tục” được. 

Nhà nghiên cứu dân tộc học Tạ Đức cho biết, xuất phát từ xưa, Thần Tài là vị thần trên trời. Trong một lần uống rượu say quá bị rơi xuống trần gian, đầu va vào đá, không nhớ ra mình là ai, quần áo bị lấy cắp. Vì thế, Thần Tài phải đi xin ăn khắp nơi. Thần Tài đến nhà kinh doanh vịt, gà, heo quay rất ế ẩm được chủ quán mang đồ ra mời. Chẳng ngờ từ lúc Thần Tài vào quán, khách đến nườm nượp. Chủ quán thấy vậy nên ngày nào cũng mời Thần Tài đến ăn. Được một thời gian, sợ tốn kém, chủ quán liền tìm cớ đuổi khéo đi. Từ hôm đó quán lại ế ẩm như cũ.

Thần Tài đi qua cửa hàng bán quần áo, nhìn thấy bộ quần áo mà kẻ gian bán đi của mình, liền nhớ lại mọi chuyện, vội mặc quần áo bay về trời. Hôm đó đúng ngày mùng 10 tháng Giêng âm lịch.

Dưới góc độ nghiên cứu, nhà dân tộc học Tạ Đức nhận định, đây là một tín ngưỡng thờ cúng thần của dân tộc Việt từ xa xưa, trong đó có phần chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc. Theo ông, tín ngưỡng, văn hóa đều tốt đẹp. Tuy nhiên do tính chất thương mại hóa các hoạt động tín ngưỡng nên ngày nay, nhiều phong tục, tín ngưỡng đang bị biến tướng thái quá.

Mua vàng ngày Vía thần tài có mang lại tài lộc?

Theo nhà dân tộc học Tạ Đức, xét ở góc độ tín ngưỡng thì ngày xưa, thờ Thần Tài chỉ cần có con gà quay, heo quay, hoa quả… tức là những đồ lễ vật hết sức đơn giản, gắn liền với cuộc sống thường ngày của người dân.

Không bắt buộc hay có lệ là phải mua vàng trong ngày "vía Thần Tài" mùng 10 tháng Giêng thì mới được may mắn, tài lộc trong cả năm. Đây cũng chỉ là một quan niệm lưu truyền trong dân gian. 

"Chúng ta không phán xét việc này đúng hay sai nhưng tôi nghĩ đây là tâm lý đám đông. Nhiều người mặc dù không hiểu rõ nguồn gốc phong tục này thế nào nhưng thấy người khác làm là mình làm theo. Khi số đông họ đã tin thì tất nhiên ai cũng cho là đúng.

Chúng ta tôn trọng tín ngưỡng nhưng đừng thái quá. Nên tùy thuộc vào hoàn cảnh, cuộc sống mà mình ứng xử, hành động tín ngưỡng tâm linh cho phù hợp", ông Đức nhấn mạnh.

Ông bày tỏ quan điểm, ngày vía Thần Tài, nếu ai có điều kiện dư dả thì mua vàng. Đó cũng như một khoản tích cóp cho gia đình phòng khi cần đến. Những ai không có điều kiện mua thì cũng không sao.

Quan niệm đến từ Marketing

Kim cương rất đắt đỏ và quý hiếm. Ai cũng biết điều đó. Kim cương là biểu tượng của sự vĩnh cửu và vì thế, gắn liền với hôn nhân. Họ quan niệm rằng có nhẫn kim cương thì tình yêu sẽ vĩnh cửu. Thành thử, cặp đôi nào chuẩn bị cưới cũng muốn đi mua cho mình một cặp nhẫn kim cương.

Thế nhưng không nhiều người biết, tất cả những “truyền thống” này, tính vĩnh cửu, biểu tượng tình yêu vững bền, sự đắt đỏ và quý hiếm,... chỉ là kết quả của marketing. Cụ thể là kết quả của chiến dịch marketing của tập đoàn kim cương lớn nhất thế giới De Beers.

Trên thực tế, kim cương không quá quý hiếm như vẫn tưởng. Mỗi năm, các công ty kim cương khai thác và tung ra thị trường gần 150 triệu cara kim cương. Người Nam Phi từng dùng kim cương làm tiền gửi tiết kiệm từ hàng trăm năm trước. Như vậy cho thấy, kim cương thực ra có rất nhiều và không phải quá quý hiếm.

Cuối thế kỷ 19, tập đoàn De Beers của Anh mua hàng loạt mỏ kim cương khổng lồ ở Nam Phi và trở thành công ty kim cương lớn nhất thế giới.

Đến những năm 1920, kim cương bị mất giá trầm trọng vì suy thoái kinh tế do Thế chiến I. Tình hình mất giá này kéo dài đến tận những năm 1930. Doanh thu De Beers giảm nghiêm trọng, đứng trước nguy cơ bị phá sản. Không thể ngồi yên, họ quyết định ra tay.

De Beers tung ra một chiến dịch marketing tổng lực. Hàng loạt các quảng cáo, chương trình truyền thông xuất hiện ở khắp nơi. Tất cả đều “ấn” vào đầu mọi người thông điệp “Kim cương là vĩnh cửu” và tạo ra một suy nghĩ “tất cả những người đang tiến tới hôn nhân đều cần tới nhẫn kim cương”. Kim cương trở thành thứ không thể thiếu trong tình yêu và hôn nhân.

Chiến dịch thành công mỹ mãn. Từ năm 1938 đến 1941, doanh số kim cương tại Mỹ tăng 55%, đa phần chảy vào túi của tập đoàn De Beers. Và kim cương trở nên đắt đỏ, ai cũng cần như ngày nay. Các cặp đôi đổ xô đi mua nhẫn kim cương trước khi cưới mà không biết tới nguồn gốc “sặc kinh doanh” của “truyền thống” này.

Mua vàng cũng là Marketing?

Ở Trung Quốc người ta tổ chức ngày vía Thần Tài vào đêm mùng 4 đến 12 giờ trưa ngày mùng 5 Tết. Nhưng họ không đổ xô đi mua vàng giống như người Việt Nam.

Một chiến dịch marketing thay đổi quan điểm người tiêu dùng về một món hàng phổ thông nhất định nào đó thường sẽ do công ty mạnh nhất trong lĩnh vực đó thực hiện. Vì khi nhu cầu người tiêu dùng về món hàng đó tăng cao, công ty mạnh nhất đó sẽ được hưởng lợi nhiều nhất. Nếu không nắm thị phần áp đảo mà làm marketing như vậy, khi cầu tăng cao, tiền lại chảy về các công ty khác. Công ty làm marketing sẽ bị thiệt.

Như ở trường hợp kim cương phía trên, De Beers khi đó nắm tới 90% thị phần kim cương. Bởi vậy, khi cầu kim cương tăng cao, lợi nhuận vô hình trung sẽ chảy về De Beers.

Trong trường hợp “vàng Thần Tài” ở Việt Nam, hiện tại không có một công ty vàng nào áp đảo hoàn toàn thị phần. Tính tới cuối năm 2019 thì 73% thị phần bán lẻ trang sức ở Việt Nam vẫn nằm trong tay các cửa hàng truyền thống. CTCP Vàng bạc Đá quí Phú Nhuận đứng đầu với thị phần 7% còn 20% thị phần nằm ở các chuỗi khác. Thành thử, khả năng để một công ty tung ra được chiến dịch marketing đẩy vào đầu người dân quan niệm “mua vàng Thần Tài” là rất thấp.

Một điều nữa, nếu là một chiến dịch marketing, thì người ta có thể dễ dàng tìm ra rất nhiều bài viết, quảng cáo, chương trình v.v. nói về “quan niệm” đó. Nhưng với “vàng Thần Tài”, hầu như không có bài viết hay tài liệu đủ chi tiết về quan niệm này. Điều đó cho thấy, khả năng quan niệm này là kết quả của marketing khá thấp.

Tuy vậy, đây cũng chỉ là suy đoán thông thường. Rất có thể có một nhà tiếp thị của công ty vàng nào đó có suy nghĩ vượt trên thông thường, làm “chiến dịch vàng” này và đang ngồi thu lợi trong ngày vía Thần Tài. Điều đó vẫn còn là... nghi án.

Kết

Tín ngưỡng là cần thiết, bởi tín ngưỡng là gốc của đạo, làm cho con người tốt hơn nhưng nếu mê tín hay cuồng tín lại là vấn đề khác. Tín ngưỡng là tín từ tâm, làm việc tốt, chịu khó nghiên cứu, học hỏi, lao động và tích cực rèn luyện bản thân để mỗi ngày một tiến bộ thì tài, lộc, phúc sẽ từ từ đến. 

Theo nguồn tổng hợp

Minh Anh - MarketingAI